Türkiye’nin İlk Uçak Fabrikaları ve Kapanış Sebepleri
Türkiye’nin ilk uçak fabrikaları, 1925 yılında Kayseri’de kurulan Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) ve 1936 yılında Sivas’ta kurulan Nuri Demirağ Uçak Fabrikası’dır. Bu fabrikalar, Türkiye’nin havacılık sektörünün gelişmesinde önemli rol oynamış, ancak çeşitli nedenlerle kapanmıştır.
TOMTAŞ Uçak Fabrikası
TOMTAŞ Uçak Fabrikası, Türkiye’nin ilk uçak fabrikasıdır. 1925 yılında, Atatürk’ün direktifleri doğrultusunda, Türk Tayyare Cemiyeti tarafından kurulmuştur. Fabrika, Kayseri’de, o dönemdeki adıyla Erkilet’te inşa edilmiştir.
TOMTAŞ, Alman Junkers firmasından lisans alarak, Junkers F13 ve Junkers A50 tipi uçaklar üretmiştir. Ayrıca, kendi tasarımı olan TOMTAŞ-1 ve TOMTAŞ-2 tipi uçakları da üretmiştir.
TOMTAŞ Uçak Fabrikası, 1932 yılında, Türk Hava Kuvvetleri’ne (THK) devredilmiştir. 1950 yılına kadar faaliyet gösteren fabrika, bu tarihte, ABD’nin Marshall Yardımı kapsamında, THK’ya verilen Piper Cub tipi uçaklardan dolayı kapanmıştır.
Nuri Demirağ Uçak Fabrikası
Nuri Demirağ Uçak Fabrikası, Türkiye’nin ikinci uçak fabrikasıdır. 1936 yılında, Sivas’ta, Nuri Demirağ tarafından kurulmuştur. Fabrika, Türkiye’nin ilk yerli uçak fabrikasıdır.
Nuri Demirağ Uçak Fabrikası, Nuri Demirağ’ın kendi tasarımı olan NUD-32, NUD-33 ve NUD-34 tipi uçaklar üretmiştir. Ayrıca, Nuri Demirağ, fabrikada, uçak motoru, uçak pervanesi, uçak silahı gibi çeşitli havacılık ürünleri de üretmiştir.
Nuri Demirağ Uçak Fabrikası, 1937 yılında, THK’ya devredilmiştir. Ancak, THK, Nuri Demirağ’ın uçaklarıyla ilgili çeşitli eleştiriler yöneltmiş ve fabrikanın kapatılmasını istemiştir. Bunun üzerine, Nuri Demirağ, THK ile bir hukuk mücadelesine girmiştir. Ancak, bu mücadeleyi kaybeden Nuri Demirağ, 1940 yılında, fabrikasını kapatmıştır.
Uçak Fabrikalarının Kapanış Sebepleri
TOMTAŞ ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları’nın kapanması, çeşitli nedenlerden kaynaklanmıştır. Bu nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Teknolojik yetersizlikler: TOMTAŞ ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları, dönemin teknolojik gelişmelerine ayak uydurmakta zorlanmışlardır. Özellikle, TOMTAŞ, Alman Junkers firmasından lisans alarak ürettiği uçaklar, dönemin modern savaş uçakları ile karşılaştırıldığında yetersiz kalmıştır.
- Mali sorunlar: Uçak üretimi, oldukça maliyetli bir iş olduğu için, TOMTAŞ ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları, mali sorunlarla boğuşmuştur. Özellikle, ABD’nin Marshall Yardımı kapsamında, THK’ya verilen uçaklardan dolayı, TOMTAŞ’ın faaliyetlerine son verilmesinin nedeni, mali zorluklardır.
- Siyasi nedenler: TOMTAŞ ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları’nın kapanmasında, siyasi nedenlerin de etkili olduğu söylenebilir. Özellikle, Nuri Demirağ’ın, Atatürk’ün ölümünden sonra, iktidardaki CHP ile yaşadığı siyasi anlaşmazlıklar, fabrikasının kapanmasına neden olmuştur.
Uçak Fabrikalarının Kapanışının Etkileri
TOMTAŞ ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları’nın kapanması, Türkiye’nin havacılık sektörünün gelişmesini olumsuz yönde etkilemiştir. Bu fabrikaların kapanması, Türkiye’nin kendi uçak ve havacılık ürünlerini üretme kapasitesini azaltmıştır. Ayrıca, bu fabrikaların kapanması, Türkiye’de uçak ve havacılık alanında yetişmiş insan gücünün azalmasına da neden olmuştur.
TOMTAŞ ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları’nın kapanması, Türkiye’nin havacılık sektöründe önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu fabrikaların kapanmasından sonra, Türkiye’nin havacılık sektörünün gelişmesi, daha yavaş bir tempoda ilerlemiştir.