Dize Nedir?
Dize veya mısra, manzum yazıların (şiir) her bir satırına verilen isimdir. Genelde belli bir vezne (ölçü) göre düzenlenir; fakat ölçüsü olmak zorunda değildir. Bütün şiirler mısralar halinde düzenlenir. Bu yönüyle en küçük nazım birimidir denilebilir.
Dizelerin Özellikleri
Dizeler, aşağıdaki özellikleri taşımaları bakımından diğer yazınsal birimlerden ayrılırlar:
- Manzumdurlar. Yani, belli bir ölçüye göre düzenlenirler. Bu ölçü, hece ölçüsü, aruz ölçüsü veya serbest ölçü olabilir.
- Kısadırlar. Genellikle bir veya birkaç cümleden oluşurlar.
- Duygu ve düşünceyi yoğun bir şekilde ifade ederler.
- Dil ve anlatım bakımından özenle hazırlanırlar.
Dizelerin Türleri
Dizeler, ölçülerine göre aşağıdaki türlere ayrılırlar:
- Hece ölçüsüyle yazılan dizelerde: Her dizedeki hece sayısı aynıdır. Örneğin, 11 heceli dizelerde (örneğin, “Aşkınla yandım kül oldum”) her dize 11 hecelidir.
- Aruz ölçüsüyle yazılan dizelerde: Her dizedeki durak sayısı ve duraklardaki hece sayısı aynıdır. Örneğin, “Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün” vezniyle yazılan dizelerde (örneğin, “Ey gönül, seni benden ayıran ne?”) her dizedeki durak sayısı 4’tür ve her duraktaki hece sayısı 8’dir.
- Serbest ölçüyle yazılan dizelerde: Her dizedeki hece sayısı veya durak sayısı aynı olmak zorunda değildir. Örneğin, “Yağmur yağıyor / Bahçede çiçekler açıyor / Kuşlar ötüyor / Güneş de parlıyor” dizelerinde her dizedeki hece sayısı farklıdır.
Dizelerin İşlevleri
Dizeler, aşağıdaki işlevleri yerine getirirler:
- Duygu ve düşünceyi ifade ederler. Dizelerde, şairin duygu ve düşünceleri, okuyucuyla etkili bir şekilde paylaşılır.
- Estetik zevk verirler. Dizelerin güzelliği, dil ve anlatım bakımından özenle hazırlanmaları sayesinde ortaya çıkar.
- Eğitici ve öğretici olabilirler. Dizelerde, toplumsal konular, tarihsel olaylar veya bilimsel bilgiler işlenerek okuyuculara bilgi verilebilir.
Dize Örnekleri
Türk edebiyatında dize örnekleri oldukça fazladır. İşte, Türk edebiyatından bazı dize örnekleri:
- Hece ölçüsüyle yazılmış dize örnekleri:
- “Gökyüzünün mavisine / Bulutlar beyaz gelincik gibi / Yapraklar yeşil bir örtü gibi / Güneş gülümseyen bir sevgili gibi” (Ahmet Haşim)
- “Yağmur yağıyor / Bahçede çiçekler açıyor / Kuşlar ötüyor / Güneş de parlıyor” (Atilla İlhan)
- Aruz ölçüsüyle yazılmış dize örnekleri:
- “Ey gönül, seni benden ayıran ne?” (Yahya Kemal Beyatlı)
- “İki senedir gurbetteyim / Hasretin tatlısı / Gözlerimin nurudur” (Mehmet Akif Ersoy)
- Serbest ölçüyle yazılmış dize örnekleri:
- “Yağmur yağıyor / Toprak kokuyor / Çiçekler açıyor / Kuşlar ötüyor” (Cahit Sıtkı Tarancı)
- “Hayat bir aynadır / Kendini görürsün / Gülersen güler / Ağlarsan ağlar” (Nazım Hikmet Ran)
Dizeler, Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Şiirlerin en temel yapı taşı olan dizelerin, duygu ve düşünceyi ifade etmede, estetik zevk vermede ve eğitici ve öğretici olmada önemli bir rolü vardır.