Kimlik Teorileri
Kimlik, bir bireyin veya grubun kim olduğu ve nasıl tanımlandığına dair bir anlayıştır. Kimlik, bir kişinin değerlerini, inançlarını, kültürünü, geçmişini ve deneyimlerini yansıtır. Kimlik, bireysel ve sosyal düzeyde önemli bir rol oynar. Bireysel olarak, kimlikimiz bize kim olduğumuz ve dünyamızdaki yerimiz hakkında bir anlam verir. Sosyal olarak, kimlikimiz gruplararası ilişkileri ve çatışmaları şekillendirir.
Kimlik teorileri, kimliğin nasıl oluştuğu ve işlediğine dair açıklamalar sağlar. Bu teoriler, kimliğin bireysel ve sosyal düzeyde nasıl değişebileceğini ve nasıl şekillenebileceğini anlamamıza yardımcı olur.
Kimlik Teorilerinin Temel Kavramları
Kimlik teorileri, kimliğin oluşumu ve işleyişi ile ilgili temel kavramlar kullanır. Bu kavramlar şunlardır:
- Kimlik kategorileri: Kimlik kategorileri, insanların kendilerini tanımlamak için kullandıkları gruplardır. Örneğin, etnik köken, din, cinsiyet, cinsel yönelim, yaş, meslek, sosyal sınıf ve eğitim gibi kategoriler kimlik kategorileri olarak kabul edilebilir.
- Kimlik grupları: Kimlik grupları, belirli bir kimlik kategorisine ait olan kişilerden oluşan gruplardır. Örneğin, Türkler, Müslümanlar, kadınlar, eşcinseller, gençler, işçiler, orta sınıf vatandaşlar ve üniversite mezunları gibi gruplar kimlik grupları olarak kabul edilebilir.
- Kimlik kimliği: Kimlik kimliği, bir kişinin belirli bir kimlik kategorisine veya grubuna olan aidiyetini ifade eder. Örneğin, bir kişinin kendini Türk, Müslüman, kadın, eşcinsel, genç, işçi, orta sınıf vatandaş veya üniversite mezunu olarak tanımlaması, bu kişinin kimlik kimliğini ifade eder.
- Kimlik algısı: Kimlik algısı, bir kişinin kendi kimliğini nasıl gördüğüdür. Örneğin, bir kişinin kendini olumlu veya olumsuz, güçlü veya zayıf, değerli veya değersiz olarak görmesi, bu kişinin kimlik algısını ifade eder.
- Kimlik ifadesi: Kimlik ifadesi, bir kişinin kimliğini başkalarına nasıl yansıttığıdır. Örneğin, bir kişinin kıyafetleri, konuşması, davranışları ve diğer sosyal faaliyetleri, bu kişinin kimlik ifadesini yansıtabilir.
Kimlik Teorilerinin Temel Yaklaşımları
Kimlik teorileri, kimliğin oluşumu ve işleyişi ile ilgili farklı açıklamalar sağlar. Bu teoriler, temel olarak iki yaklaşıma ayrılabilir:
- Yapısalcı yaklaşımlar: Yapısalcı yaklaşımlar, kimliğin dışsal faktörler tarafından şekillendirildiğini savunur. Bu yaklaşımlara göre, kimlik kategorileri ve grupları, sosyal yapının bir parçasıdır ve bu yapı, kimliğin oluşumunu ve işleyişini etkiler.
- Yapısalcı olmayan yaklaşımlar: Yapısalcı olmayan yaklaşımlar, kimliğin içsel faktörler tarafından şekillendirildiğini savunur. Bu yaklaşımlara göre, kimlik, bireyin öznel deneyimleri ve yorumları tarafından belirlenir.
Yapısalcı Yaklaşımlar
Yapısalcı yaklaşımlar, kimliğin oluşumu ve işleyişi ile ilgili en yaygın açıklamalardan biridir. Bu yaklaşımlara göre, kimlik kategorileri ve grupları, sosyal yapının bir parçasıdır ve bu yapı, kimliğin oluşumunu ve işleyişini etkiler.
Sosyal kimlik kuramı: Sosyal kimlik kuramı, yapısalcı yaklaşımlardan en önemlisidir. Bu kuram, insanların kendi kimlik gruplarına ait olmanın verdiği duyguyu, yani sosyal kimlik duygusunu, önemli bir motivasyon kaynağı olarak görür. Sosyal kimlik kuramı, insanların kendi kimlik gruplarına olumlu bir şekilde ait hissetme eğiliminde olduğunu ve bu eğilimin gruplar arası çatışmalara yol açabileceğini savunur.
Örnek: Bir araştırmada, katılımcılara kendi etnik kökenlerini ve diğer etnik kökenleri içeren bir dizi kelime listesi verildi. Katılımcılar, her bir kelime listesini gördüklerinde ne kadar iyi hissettiklerini derecelendirdi. Araştırma, katılımcıların kendi etnik kökenlerini içeren kelime listesini gördüklerinde daha iyi hissettiklerini gösterdi. Bu bulgular, sosyal kimlik kuramının öngördüğü gibi, insanların kendi kimlik gruplarına ait olmanın verdiği duyguyu önemli bir motivasyon kaynağı olarak gördüğünü desteklemektedir.
Sosyal kategorizasyon kuramı: Sosyal kategorizasyon kuramı, insanların çevrelerindeki dünyayı kategorilere ayırma eğiliminin kimlik oluşumu üzerindeki etkisini açıklar. Bu kuram, insanların yeni bir kişiyle karşılaştıklarında, bu kişinin hangi kategorilere ait olduğuna dair bir yargıya varmaya çalıştığını savunur. Bu yargı, kişinin kim