Para ve Banka Ders Notları
Paranın Tanımı ve Fonksiyonları
Para, bir mal veya hizmetin karşılığında değişim aracı olarak kullanılan, biriktirme ve değer ölçüsü olarak kabul edilen bir varlıktır. Paranın temel işlevleri şunlardır:
- Değişim aracı: Para, mal ve hizmetlerin alım satımında kullanılan bir aracıdır. Para sayesinde, mal ve hizmetleri takas etmek için doğrudan bir değişime gerek kalmaz.
- Değer ölçüsü: Para, mal ve hizmetlerin değerini ölçmek için kullanılan bir ölçüdür. Para sayesinde, mal ve hizmetlerin fiyatları karşılaştırılabilir ve birbirleriyle ilişkilendirilebilir.
- Biriktirme aracı: Para, gelecekteki ihtiyaçlar için biriktirilebilen bir varlıktır. Para sayesinde, bireyler ve işletmeler, gelecekte ihtiyaç duyabilecekleri mal ve hizmetler için biriktirme yapabilirler.
Paranın Türleri
Para, kullanım amacına göre farklı türlere ayrılabilir. Bu türler şunlardır:
- Nakit para: Elde tutulabilen ve doğrudan ödeme aracı olarak kullanılabilen paradır. Nakit para, banknot ve madeni paradan oluşur.
- Mevduat parası: Bankalarda tutulan ve çek, havale gibi araçlarla kullanılabilen paradır. Mevduat parası, vadesiz mevduat, vadeli mevduat ve teminat mevduatı gibi türlere ayrılır.
- Kredili para: Bankaların kredi olarak kullandırdıkları paradır. Kredili para, banka parasının bir bölümünü oluşturur.
Paranın Oluşumu ve Gelişimi
Paranın oluşumu, tarih öncesi dönemlere kadar uzanmaktadır. İlk dönemlerde, mal ve hizmetler doğrudan takas yoluyla alınıp satılmaktaydı. Ancak, takas işleminin bazı dezavantajları vardı. Örneğin, takas işleminde, mal ve hizmetlerin birbirine eş değer olması gerekirdi. Ayrıca, takas işleminin yapılması zaman alırdı.
Bu dezavantajları ortadan kaldırmak için, insanlar mal ve hizmetlerin yerine geçebilecek bir aracı kullanmaya başladılar. Bu aracın ilk örnekleri, deniz kabukları, hayvan derileri, tahıllar ve tuz gibi eşyalar olmuştur.
Paranın gelişimi, metallerin kullanılmasıyla hız kazanmıştır. Metaller, takas işleminde daha kolay taşınabilir ve saklanabilirdi. Ayrıca, metallerin değeri nispeten sabit olduğu için, takas işlemini daha kolay hale getiriyordu.
Günümüzde, paranın temel maddesi kağıttır. Kağıt para, metal paraya göre daha kolay taşınabilir ve saklanabilir. Ayrıca, kağıt paranın üretimi daha kolay ve ucuzdur.
Bankaların Tanımı ve Fonksiyonları
Bankalar, para ve diğer finansal varlıkların toplanması, saklanması ve dağıtılmasıyla uğraşan kuruluşlardır. Bankaların temel işlevleri şunlardır:
- Mevduat kabul etmek: Bankalar, bireylerden ve işletmelerden mevduat kabul ederler. Mevduatlar, bankalara kaynak sağlar.
- Kredi vermek: Bankalar, bireylere ve işletmelere kredi verirler. Krediler, bireylerin ve işletmelerin yatırım ve tüketim ihtiyaçlarını karşılamalarını sağlar.
- Ödeme işlemleri yapmak: Bankalar, bireyler ve işletmeler arasında para transferi işlemlerini yaparlar.
- Döviz işlemleri yapmak: Bankalar, döviz alım satımı ve döviz transferi işlemlerini yaparlar.
- Finansal danışmanlık yapmak: Bankalar, bireylere ve işletmelere finansal danışmanlık hizmetleri sunarlar.
Banka Türleri
Bankalar, işlevlerine ve sahip oldukları sermaye miktarına göre farklı türlere ayrılabilir. Bu türler şunlardır:
- Merkez bankaları: Merkez bankaları, bir ülkenin para politikasını yürütmekle görevli kuruluşlardır. Merkez bankaları, para basma, para arzını kontrol etme ve bankaları denetleme gibi yetkilere sahiptirler.
- Ticari bankalar: Ticari bankalar, bireylere ve işletmelere finansal hizmetler sunan kuruluşlardır. Ticari bankalar, mevduat kabul etmek, kredi vermek, ödeme işlemleri yapmak ve döviz işlemleri yapmak gibi faaliyetlerde bulunurlar.
- Kooperatif bankalar: Kooperatif bankalar, ortaklarının ortaklaşa sahip olduğu ve yönettiği kuruluşlardır. Kooperatif bankalar, üyelerine finansal hizmetler sunar.
- Yatırım bankaları: Yatırım bankaları, işletmelerin ve devletlerin sermaye piyasalarından kaynak sağlamalarına yardımcı olan kuruluşlardır. Yatırım bankaları, halka arz, özelleştirme ve borçlanma gibi işlemlerde aracılık yaparlar